ၵႃ
တႆး [မႄးထတ်း]
သဵင်ဢွၵ်ႇ[မႄးထတ်း]
ႁိၵ်ႈ[မႄးထတ်း]
ၵႃ (kǎa) (ၶေႃႈၸႅၵ်ႇ တူဝ်)
- သတ်း တူဝ်မိၼ်ၶိူဝ်းၼိူင်ႈ၊ တူဝ်သွင်တိၼ်မီးပိၵ်ႇ ဢၼ်ဢမ်ႇပေႃးလဵၵ်ႉပေႃးယႂ်ႇ၊ ႁူႉငၢႆႈ ၵွပ်ႈသီၽိဝ်ၶူၼ်မၼ်းလမ်။။ ၵႃလမ်၊ ၵႃၸၢၵ်ႇ၊ ၵႃၸႆး၊ ၵႃၵႄ၊ ၵႃဢိုဝ်ႈ၊ ၵႃယၢင်း၊ ၵႃၶၢပ်ႇ၊ ၵႃလူၼ်ႇ။
ဝေႃးႁၢၼ်ၸိူဝ်းၸႂ်ႉၵိုၵ်း[မႄးထတ်း]
- ၵႃၵႄ - ၼူၵ်ႉတူဝ်လဵၵ်ႉ မီးသီၶူၼ်လၢႆး လေႃး၊ ယူႇၸွမ်းႁိူၼ်းၸွမ်းဝတ်ႉ၊ ပႂ်ႉၵိၼ်တၢင်းၵိၼ် ဢၼ်ၵူၼ်းဢွႆႇ၊ မေႃယူႇပဵၼ်ၽုင် ပဵၼ်ၸုမ်းၼမ်လၢႆ၊ ယွၼ်ႉသဵင် ၶင်းၶဝ်သေ“ၵႃဢိုဝ်ႈ" ၼႆ ၵေႃႈ ႁွင်ႉယဝ်ႉ။
- ၵႃၵႄၼမ်ႉ - ၼူၵ်ႉတူဝ်မေႃၸၢပ်ႇၵိၼ် ယူႇပဵၼ်ၽုင်ပဵၼ်မူႇ ယူႇၸွမ်းၼမ်ႉၼွင် ပေႃးၵႂႃႇဢႅဝ်ႇၼႂ်းၼွင်ႁၢႆးယႃႈ တေလႆႈႁၼ်ၶဝ် ပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၽုင်သေ မိၼ်ၸွမ်းႁိူဝ်း ယွၼ်းၵိၼ်တၢင်းၵိၼ် တီႈၵူၼ်းဝုတ်ႉဢွႆႇလဵင်ႉၼၼ်ႉ မိူၼ်ပဵတ်း မဵဝ်းၼိူင်ႈယဝ်ႉ။
- ၵွပ်ႈလီႁၵ်ႉသေ ငႄႈၵူၼ်းလႄႈ ၼူၵ်ႉၼၢင်းဢီႇၼႆၵေႃႈႁွင်ႉ၊ ၵႃသိတ်ႈ၊ ၵႃၸၢပ်ႇ ၼႆၵေႃႈ ႁွင်ႉယဝ်ႉ။
- ၵႃၶမ်း - ၸိုဝ်ႈၼူၵ်ႉၼႂ်းဢႃႈပုမ်ႇမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ။ (ၶႆႇၵႃၶမ်း၊ ၵွင်းမူးထၢတ်ႈၵႃၶမ်း)
- ၵႃၶၢပ်ႇ - ၼူၵ်ႉတူဝ်မီးသီၶဵဝ်မူၼ်ႇသွမ်လေႃးၵၼ်၊ ပေႃးၶၢဝ်းၾႆးမႆႈပႃႇၼႆ ၵႆႉလႆႈႁၼ်ႁႃၸၢပ်ႇၵိၼ်မႅင်းပၢႆႊၾႆးၼၼ်ႉ။
- ၵႃၶၢပ်ႇ - သႅင်ဢၼ်မီးသီသွမ်ႇ ၼင်ႇတူဝ်ၵႃမီးၼၼ်ႉ။ (သႅင်ၵႃၶၢပ်ႇ၊ သႅင်သွမ်ႇ)
- ၵႃၸႆး - ၼူၵ်ႉတူဝ်ႉႁႅတ်ႉသဵမ်ႈသဵမ်ႈၶေႃးယၢဝ်းႁၢင်ယၢဝ်း သူပ်းလႅမ် ၵႅပ်ႉၼမ်ႉ၊ ယူႇၸွမ်းၼမ်ႉၸွမ်းၼွင် မေႃလမ်ၼမ်ႉတီႉၵိၼ်ပႃ။ (လမ်ၵႃၸႆး လမ်ဢမ်ႇမီးၶႆး)
- ၵႃၸဝ်ႇ - ၼူၵ်ႉတူဝ်ႁၢင်ႈပိူင် ၼင်ႇၵႃယၢင်း၊ ၵူၺ်းပဵၼ်သီၶွၼ်ႇလၢႆး၊ တိၼ်ဢမ်ႇေပႃးယၢဝ်း၊ ၵႆႉယူႇၸွမ်းႁွင်ႈၼမ်ႉ ပၢင်ႇတူင်ႈၼႃးၶဝ်လႂ်ယဝ်ႉ။
- ၵႃၸၢပ်ႇ - ၶေႃႈႁွင်ႉတေႃႇၵႃၵႄၼမ်ႉ ထႅင်ႈၶေႃႈၼိူင်ႈ၊ ဢၼ်ႁွင်ႉၸွမ်းတၢင်းဢၼ်မၼ်းၵႅပ်ႉ ၸၢပ်ႇၸၢပ်ႇၵတ်ႉၼၼ်ႉ။
- ပႃႇၸၢၵ်ႇ - "ၼူၵ်ႉတူဝ်မီးသီလၢႆးၶၢဝ်လမ် မေႃယူႇၸွမ်းၵၼ် သွင်တူဝ်သီႇတူဝ်၊ သဵင်ႁွင်ႉၸၢၵ်ႉၸၢၵ်ႉၼၼ်ႉ။
- ပေႃးၵႃၸၢၵ်ႇ ႁဵတ်းႁင်းသႂ်ႇငၢမ်ႈမႆႉယႂ်ႇ ႁမ်ႉတႅမ်ႇလူမ်း တေႁႅရ်း၊ ႁဵတ်းသႂ်ႇငၢမ်ႈမႆႉလဵၵ်ႉ တီႈသုင်သုင်ၸိူဝ်းလူမ်းဢမ်ႇႁႅင်းဝႃႈၼႆ။"
- ၵႃသႅဝ်း - ၼူၵ်ႉတူဝ်ဢွၼ်ႇသီလမ် ဢၼ်ဢမ်ႇထုၵ်ႇမေႃၵၼ် တင်းၵႃလမ်လႃးလႃး။ မီးယွႆးႁူဝ် တင်းႁၢင်ႈသီႇမွင်ႉၼၼ်ႉ။
- ၵႃႈသိတ်ႈ - လၢတ်ႈလူၺ်ႈလွင်ႈၶၼ်ဝႆး ဢၼ်မေႃသိတ်ႈဢဝ်တၢင်းၵိၼ် ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈတူၵ်းလိၼ်။ (ၼူၵ်ႉၼၢင်းဢီႇ၊ ၵႃၵႄၼမ်ႉ)
- ၵႃၼေးၵဝ်ႉ ၵဝ်ႉၼေးၵႃ - တၢင်းဢၼ်မေႃဢဝ်တၢင်းၽိတ်းထိူမ်သႂ်ႇၵၼ် ဢၼ်ပိၼ်ႇဝၢႆႇသေ ဝႃႈသႂ်ႇၵၼ်။ သၢႆငၢႆငဝ်းလၢႆးပိူင်ၼိူင်ႈၼၼ်ႉ။
- ၵႃၽိူၵ်ႇ - "တူဝ်လၢၵ်ႇလၢႆး ဢၼ်ပဵၼ်မဵဝ်းသႅၼ်း ၵႃလမ်သေတႃႉ သမ်ႉပဵၼ် သီၶူၼ်ၽိူၵ်ႇဝႆႉ ယၢမ်ႈမီးမႃး တီႈမိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈ၊ မီးႁိမ်းဝဵင်းတူၼ်ႈတီး။
- ၼွင်ၼမ်ႉဢၼ်ႁွင်ႉၸွမ်းမၼ်း ၼွင်ၵႃၽိူၵ်ႇ။"
- ၵႃယၢင်း - ၼူၵ်ႉၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ ဢၼ်တိၼ်ယၢဝ်း ၶေႃးယၢဝ်းသူပ်းလႅမ်။ ပိူဝ်ႈမီးၶူၼ်ၶၢဝ် တင်းတူဝ်လႄႈ ပိၼ်ႇဝႃႈ ၼူၵ်ႉယၢင်း။ ပႂ်ႉငွႆးၵိၼ်ပႃ ၸွမ်းၼမ်ႉၸွမ်းၼွင်လႄႈ တူင်ႈၼႃးၼၼ်ႉလႂ်ယဝ်ႉ။
- ၵႃလမ် - ၼူၵ်ႉသႅၼ်းတူဝ်ယႂ်ႇ ဢၼ်သီၽိဝ်ၶူၼ်မၼ်း လမ်လမ် ပႂ်ႉၵိၼ်ၸွမ်းဝၢၼ်ႈၼၼ်ႉ။
- ၵႃႈလမ်ထိူၼ်ႇ - ၼူၵ်ႉသႅၼ်းတူဝ်လဵၵ်ႉ ယူႇၸွမ်းပႃႇထိူၼ်ႇ။ ၵႃလမ်ဢႅၵ်ႉၼႆၵေႃႈႁွင်ႉယဝ်ႉ။
- ၵႃလမ်ဢႅၵ်ႉ - ၶေႃႈႁွင်ႉတေႃႇ ၵႃလမ်ထိူၼ်ႇထႅင်ႈၶေႃႈၼိူင်ႈ။
- ၵႃလူၼ်ႇ - ၸိုဝ်ႈသဵင်ၼူၵ်ႉလူင်မဵဝ်းၼိူင်ႈ ဢၼ်ႁႅင်းပိၵ်ႇမၼ်း ယႂ်ႇၼႃႇၼႃႇ။ ၶၼ်ဝႆးသေ ပေႉလႆႈၶုၼ်ငူးၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ။
- ၵႃလဵၵ်ႉ - ၶေႃႈႁွင်ႉတေႃႇ ၵႃၵႄထႅင်ႈၶေႃႈၼိူင်ႈ။ ပဵၼ်ၼူၵ်ႉဢွၼ်ႇ တူဝ်လဵၵ်ႉဢ်ၼ်မေႃယူႇၸွမ်းၽုင်မဵဝ်းၼိူင်ႈ။
- ၵႃဝဝ်း - ၼူၵ်ႉတူဝ်မီးသီလမ် တူဝ်လဵၵ်ႉသေၵႃၵႄ၊ ယႂ်ႇလိူဝ်ၼူၵ်ႉသႅဝ်း၊ ယူႇတူဝ်လဵဝ်ၵွႆး။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သဵင်ႁွင်ႉမၼ်းသေ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈပဵၼ်ၼူၵ်ႉၶဝ်ႈႁၢဝ်ႉၼၼ်ႉ။
- ၵႃဢိုဝ်ႈ - ၶေႃႈႁွင်ႉတေႃႇ ၵႃၵႄထႅင်ႈၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ၊ ဢၼ်ႁူႉငၢႆႈၸွမ်းသဵင်ၶင်းၶဝ်ၼၼ်ႉ။
- ၵႃဢိုဝ်ႈၽိူၵ်ႇ - ပဵၼ်ၶေႃႈဢွၼ်ႁွင်ႉတေႃႇ ၵႃဢိုဝ်ႈၼၼ်ႉ ထႅင်ႈလၢႆးၼိူင်ႈ။
- ၵႃဢမ်ႇလူဝ်ႇၼေးၵဝ်ႉ ၵဝ်ႉဢမ်ႇၼေးၵႃ - ဢၼ်သၢႆငၢႆငဝ်းလၢႆးမၼ်း မိူၼ်ၵၼ်ဝႆႉၵွႆးၼၼ်ႉ။
ၵမ်ႉႁိၵ်ႈ[မႄးထတ်း]
ၵႃ (kǎa) (ႁိၵ်ႈဝူၼ်ႉႁူႉ တၢင်းၵႃ)
- သီလမ်လိူမ်ႈ ဢၼ်ၵိုၵ်းတေႃႇၶူဝ်းသေ ႁွင်ႉၸွမ်းၼၼ်ႉ။
ႁိၵ်ႈ[မႄးထတ်း]
ၵႃ (kǎa)
- ၸိုဝ်ႈတီႈယူႇဝၢၼ်ႈ၊ ဝဵင်းဢၼ်ၵိုၵ်းမႃးၼႂ်းပိုၼ်းတႆးၼၼ်ႉ။
ဝေႃးႁၢၼ် ဢၼ်ၸႂ်ႉၵိုၵ်း[မႄးထတ်း]
- ၵႃၶမ်းဢုမ်းပွင်ႇ - ၸိုဝ်ႈဝဵင်းလူင်ၼႂ်းပိုၼ်းတႆး ဝဵင်းၼိူင်ႈ၊ ဢၼ်ပဵၼ်တီႈလိၼ်မိူင်းသီႇပေႃႉ၊ ဝဵင်းငဝ်ႈလူင် မိူင်းသီႇပေႃႉ။ (ဢုမ်းပွင်ႇၵႃၶမ်း)
- ၵႃသပေႃး - ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈ ဢၼ်ပႃးၼႂ်းၸုမ်း ၵႃၵဝ်ႈၵႃၼၼ်ႉ။ ပႃးၼႂ်းပိုၼ်းတႆးၼၼ်ႉ။
- ၵႃလီႉ - ၸိုဝ်ႈဝဵင်းဢွၼ်ႇ ဢၼ်ၼိူင်ႈ။ ဢၼ်မီးၼိူဝ်တၢင်း တူၼ်ႈတီးၵႂႃႇ ၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉသေ တူၵ်းမီးၽၢႆႇတူၵ်းၼမ်ႉၶူင်း ၶူဝ်လူင်တႃႈၵေႃႈ၊ မီးၽၢႆႇဢွၵ်ႇ ၼမ်ႉပၢင် ၵုၼ်ႁိင်း။ ပဵၼ်ဝဵင်းၵႃႉၶၢႆလီ ဝဵင်းၼိူင်ႈ၊ ပဵၼ်ဝဵင်းၺႃးဝၼ်းၵၢတ်ႇဝၼ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ ဝဵင်းၼိူင်ႈ။
- ၵႃလိုဝ်း (ၵႃလေႇ) - ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်ဢၼ်ၼိူင်ႈ၊ မီးတၢင်းၵဵဝ်မႄႈဝၼ်းတူၵ်း ၼမ်ႉတႃလူင်း (ၶႅဝ်းတွင်း) သေ ယၢမ်ႈပဵၼ် ဝဵင်းၵိုၵ်းပိုၼ်းတႆး၊ ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးၶဝ် ယၢမ်ႈပၵ်းႁၢင်ႈႁေႃမႃးၼၼ်ႉ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ၼိူင်ႈယဝ်ႉ။
- ၵႃလိူဝ်ႇ - ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈလူင်ဢၼ်ၼိူင်ႈ ဢၼ်မီးၼိူဝ်တၢင်း ၼမ်ႉၸၢင် ၵႂႃႇၵုၼ်ႁိင်း၊ ၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း။
- ၵႃလိူဝ်း (ၵႃလိူဝ်းၵွင်းႁုင်း) - ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈ လုၵ်ႈၼိူင်ႈ ဢၼ်မီးၼႂ်းလိၼ် မိူင်းသီႇပေႃႉၼၼ်ႉ။
- ၵႃလွႆး - ၸိုဝ်ႈဝဵင်းတႆး မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉၵွၼ်ႇဢွၼ်ၼၼ်ႉ တီႈၼိူင်ႈ၊ ဢၼ်မီးႁိမ်းမိူင်းမႃးၸင်ႇၼႆႉသေ မီးႁိမ်းၶၢင်ႈတၢင်း ပၢင်သၢင်း၊ မိူင်းငႃႉ ၵႂႃႇမိူင်းမႃး မိူင်းလႅမ်း။
- ၵႃလႅင် - ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈလူင် မီးၽၢႆႇ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းၵူတ်ႉၶၢႆ၊ မီးၽၢႆႇတူၵ်းတၢင်းၵႃးသႅၼ်ဝီ ၵႂႃႇၵူတ်ႉၶၢႆ ပၢင်ႇပဵင်းလႅၼ်သုင်လူင် ၶၼ်ႈဝႆႉတင်းယၢဝ်းၼၼ်ႉ။
- ၵႃဝႅင်း - ၸိုဝ်ႈမၢၼ်ႈဢၼ်ၼိူင်ႈ တီႈတၢင်းပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း ဢၼ်မီးတီႈတၢင်းၵႂႃႇၵွင်းၼႃး၊ သူပ်းဝူဝ်း၊ ၼမ်ႉပၢင်း၊ ပၢင်သၢင်းၼၼ်ႉ။
ႁိၵ်ႈ[မႄးထတ်း]
ၵႃ (kǎa)
- ၽႅၼ်ႇၽႄးၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ၊ ဢၼ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ မႃးတၢင်းမိူင်းၶႄႇ။ (ၽႄးၵႃ)
- ၶေႃႈႁွင်ႉတေႃႇ တူဝ်သီႇတိၼ်ၶဝ်ၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ လၢႆးၼိူင်ႈ၊ၵွပ်ႈဢၼ်မီးသီၽိဝ်ၶူၼ်ၶဝ်လမ်ၼၼ်ႉ။ (ဝူဝ်းၵႃ၊ မႃႉၵႃ)
- တူၼ်ႈၽၵ်းၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်ႈပဵၼ်မီႇၵီး တႃႇသႂ်ႇလေႃးသင်သင်ၼၼ်ႉ၊ ဢၼ်လႆႈၽုၵ်ႇဢဝ်ၸွမ်းၶၢဝ်း။ (မီႇၵႃ၊ ၽၵ်းမီႇၵႃ၊ ႁၢၵ်ႈမီႇၵႃ)
- ၸိုဝ်ႈမႆႉ သႅၼ်းတူၼ်ႈလူင် ၸိူဝ်ႉၼိူင်ႈ ပဵၼ်တူၼ်ႈမိုတ်ႈယိုၵ်းယမ်းၼၼ်ႉ။ (မႆႉၵႃယွင်း)
ၽိုၼ်ဢိင်[မႄးထတ်း]
- လုင်းၵၢၼ်ႈၶမ်းသၢင်ႇသၢမ်၊ ပပ်ႉပိုတ်ႇၶေႃႈၵၢမ်းတၺ်း၊ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ၸေႊဝဵင်းၼမ်ႉၶမ်း၊ 2001။